شیراز، جامعة شیراز، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة، قسم اللغة العربیة وآدابها

نوع المستند : علمیة محکمة

المؤلفون

جامعة کاشان

المستخلص

تعد إمکانیة الغرس غیر المقصود للقیم الثقافیة، بما فی ذلک عدم المساواة بین الجنسَین من خلال الکتب المدرسیة، أحد الأبعاد المهمة للمنهج الخفی فی المواد التعلیمیة. فتسلیط الضوء علی قضیة التمییز الجنسی یعد الغرض من هذه الدراسة، ومن ثمّ، تسعی الدراسة الحالیة لمعالجة تجلیات التمییز الجنسی فی کتب تعلیم العربیة للمرحلة المتوسطة الثانیة فی المدارس الإیرانیة فی السنة الدراسیة (1398ـ13٩٧ش/2018-2019م)، واخترنا منها ثلاث کتب بـعنوان «اللغة العربیة، لغة القرآن» من المرحلة العاشرة والحادیة عشر والثانیة عشر للتخصص الأدبی کعینة البحث. من الملاحظ أن التحدیث والتطویر الذی تعرضت لها الکتب المدرسیة فی السنوات الأخیرة والأثر الجلی لهذه الکتب فی نقل الأنماط الثقافیة والاجتماعیة إلی نفوس الطلبة والتحیز المحتمل لبعض الکتب المدرسیة تجاه العصبیات الثقافیة وبما فیها من التمییز الجنسی تحدیداً جعلت إنجاز هذه الدراسة ضروریاً. استخدمت الدراسة منهج تحلیل المحتوی لمقارنة التمییز الجنسی فی الکتب، وکانت عینة البحث من ضمن خمسة العناصر التی تم جمعها من البحوث السابقة؛ وهی المفردات المختصة بالنوع الاجتماعی (الأنوثة والذکورة)، واستخدام الأسماء الأنثویة والذکریة، والصور، والنشاطات الریاضیة، والمهن. ولجمع البیانات وتحلیلها استخدمنا عدد تکرار المفردات وتحلیل المحتوی. فتوصلنا إلی أنه لا توجد مساواة بین الجنسین (الذکر والأنثی) کما لم نجد فیها للنوع الأنثوی هویة مهنیة مستقلة وإنما قد اختصت معظم العناوین المهنیة للرجال. وأما النشاطات الریاضیة فی الکتب فوجودها کان باهتا فی کلا الجنسین وتحدیداً للنوع الأنثوی. والجدیر بالذکر أن کلمة «الأم» کان لها حضورقوی فیها مما یدل علی أهمیة مکانة الأم فی الثقافة الإسلامیة ـ الإیرانیة. تعد إمکانیة الغرس غیر المقصود للقیم الثقافیة، بما فی ذلک عدم المساواة بین الجنسَین من خلال الکتب المدرسیة، أحد الأبعاد المهمة للمنهج الخفی فی المواد التعلیمیة. فتسلیط الضوء علی قضیة التمییز الجنسی یعد الغرض من هذه الدراسة، ومن ثمّ، تسعی الدراسة الحالیة لمعالجة تجلیات التمییز الجنسی فی کتب تعلیم العربیة للمرحلة المتوسطة الثانیة فی المدارس الإیرانیة فی السنة الدراسیة (1398ـ13٩٧ش/2018-2019م)، واخترنا منها ثلاث کتب بـعنوان «اللغة العربیة، لغة القرآن» من المرحلة العاشرة والحادیة عشر والثانیة عشر للتخصص الأدبی کعینة البحث. من الملاحظ أن التحدیث والتطویر الذی تعرضت لها الکتب المدرسیة فی السنوات الأخیرة والأثر الجلی لهذه الکتب فی نقل الأنماط الثقافیة والاجتماعیة إلی نفوس الطلبة والتحیز المحتمل لبعض الکتب المدرسیة تجاه العصبیات الثقافیة وبما فیها من التمییز الجنسی تحدیداً جعلت إنجاز هذه الدراسة ضروریاً. استخدمت الدراسة منهج تحلیل المحتوی لمقارنة التمییز الجنسی فی الکتب، وکانت عینة البحث من ضمن خمسة العناصر التی تم جمعها من البحوث السابقة؛ وهی المفردات المختصة بالنوع الاجتماعی (الأنوثة والذکورة)، واستخدام الأسماء الأنثویة والذکریة، والصور، والنشاطات الریاضیة، والمهن. ولجمع البیانات وتحلیلها استخدمنا عدد تکرار المفردات وتحلیل المحتوی. فتوصلنا إلی أنه لا توجد مساواة بین الجنسین (الذکر والأنثی) کما لم نجد فیها للنوع الأنثوی هویة مهنیة مستقلة وإنما قد اختصت معظم العناوین المهنیة للرجال. وأما النشاطات الریاضیة فی الکتب فوجودها کان باهتا فی کلا الجنسین وتحدیداً للنوع الأنثوی. والجدیر بالذکر أن کلمة «الأم» کان لها حضورقوی فیها مما یدل علی أهمیة مکانة الأم فی الثقافة الإسلامیة ـ الإیرانیة. 

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [English]

Gender Representation in Arabic Language Textbooks for Iranian Senior High Schools

المؤلفون [English]

  • Maryam Jalaei
  • fatemeh Irandost
  • Abbas Zaree Tajare

Kashan University

المستخلص [English]

The unwanted misrepresentation of cultural values like gender discrimination through textbooks is a serious problem in material development. The present study was performed to explore the representation of gender in Arabic textbooks for junior high schools in Iran. Considering recent revisions in these textbooks and their significant role in transferring cultural and social values, possible misrepresentation of socio-cultural norms through gender discrimination in Arabic language textbooks used for learners at the senior high school level make the present investigation significant. To explore gender representation in this study, all the Arabic textbooks for senior high schools in Iran, the second three-year period, were examined in five components: gender words, application of female and male names, pictures, sport activities, and jobs. For triangulation, content analysis and frequency counts were used for data elicitation and data analysis. The result of the analysis showed that in all the components, materials were not equally used for both sexes, indicating gender imbalance. Most job titles were male, leaving females with a no occupational identity. Sport activities received very little attention in general and their frequency for females was much less than that for males. Gender-related words were more frequent for males, with the only exception of the word mother, indicating the high status if mothers in the Islamic Iranian culture. 

الكلمات الرئيسية [English]

  • the hidden curriculum
  • gender discrimination
  • Arabic textbooks
  • senior high schools
اسحاقی، سید حسین و همکاران(1385). فمینیسم. قم: نشر صدف.
افشانی. سید علیرضا و همکاران (1388). «بازتولید نقشهای جنسیتی در کتابهای فارسی مقطع ابتدایی». پژوهش زنان. 7 (1). ص 107-87.
آبوت، پاملا و والاس. کلر(1381). جامعه شناسی زنان. ترجمه: منیژه نجم عراقی. تهران. نشر نی.
بار. ویون. (1383). جنسیت و روانشناسی اجتماعی. ترجمه: حبیب احمدی و بیتا شایق. شیراز. نوید شیراز.
جعفری هرندی، رضا وهمکاران (1387). «تحلیل محتوا روشی پرکاربرد در مطالعات علوم اجتماعی. رفتاری و انسانی. با تأکید بر تحلیل محتوای کتاب های درسی». فصلنامه حوزه و دانشگاه. روش شناسی علوم انسانی. 12 (55). ص 35– 58.
حاضری، علی محمد و علیرضا احمدپورخرمی (1391). «بازنمایی جنسیت در کتب فارسی مقطع تحصیلی راهنمایی و دبیرستان در سال تحصیلی 89-1388». زن در توسعه و سیاست. 10(3). ص 96-75.
حجازی، الهه. (1385). «اصلاح سیمای زن در کتابهای دوره ابتدایی: راهی به سوی دستیابی به فرصتهای برابر». فصلنامه تعلیم و تربیت. (3). (پیاپی87). ص 145-121.
خسروی، زهره وهمکاران (1382). مبانی روانشناختی جنسیت. تهران. وزارت علوم. تحقیقات و فناوری: مؤسسه قصیده سرا.
زارع، ساجد وزملاءه (1397 ش) «تجلّیات النوع الاجتماعی والعمر والطبقة الاجتماعیة فی کتب العربیّة المدرسیّة بالمرحلة الثانویّة الأولی فی إیران (تقییم اجتماعی)». مجلة الجمعیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها. قید النشر.
سازمان پژوهش وبرنامه ریزی آموزشی. (1397ه.ش). عربی پایه دهم دورە دوم متوسطه. دفتر تألیف کتاب‌های درسی عمومی ومتوسطه نظری. وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران.
سازمان پژوهش وبرنامه ریزی آموزشی. (1397ه.ش). عربی پایه یازدهم دورۀ دوم متوسطه. دفتر تألیف کتاب‌های درسی عمومی ومتوسطه نظری. وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران.
سازمان پژوهش وبرنامه ریزی آموزشی. (1397ه.ش). عربی پایه دوازدهم دورۀ دوم متوسطه. دفتر تألیف کتاب‌های درسی عمومی ومتوسطه نظری. وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران.
سیف اللهی، سیفالله و مریم ابراهیمی (1386). «نقش و منزلت زن در کتابهای درس فارسی مدارس آموزش و پرورش ایران». پژوهشنامه علوم اجتماعی. 2(1). ص 75-49.
عابدینی بلترک، میمنت؛ وهمکاران (1393). «بازنمایی نقشهای جنسیتی در کتابهای درسی سال ششم دوره ابتدایی». فصلنامه زن و جامعه. 5(4). ص 34-19.
العزاوی، فائزة محمد فخری (2006) «المنهج الخفی. فلسفته. وتطبیقاته التربویة». مجلة البحوث التربویة والنفسیة. العددان التاسع والعاشر. ص 48-69.
فروتن، یعقوب(1389). «جامعه پذیری جنسیتی در کتابهای درسی مدارس ایران». زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان). 8 (3). ص 216-195.
ــــــــــــــــــــــــــ (1390). «بازنمایی هویت جنسیتی در کتابهای زبانهای فارسی.عربی و انگلیسی مدارس ایران». مطالعات زنان. 9(2). ص161-181.
کار، مهرانگیز. (1378). رفع تبعیض از زنان. تهران: نشرقطره.
محمدتقی نژاد، رعنا؛ وهمکاران (1394). «تحلیل محتوای مقایسه ای تصاویر کتابهای درسی ایران و سوریه با تأکید بر نابرابری نقشهای جنسیتی». جامعه شناسی کاربردی. 26(1). پیاپی57. ص 38-17.
مرزوقی، رحمتالله و سیروس منصوری. (1394). «تحلیل محتوای کیفی کتابهای درسی دوره ابتدایی از منظر جهت گیری جنسیتی». زن در توسعه و سیاست. 13(4). ص 485-469.
نوروزی چگینی، بهزاد. وهمکاران (1395). «تبیین اثر برنامه درسی پنهان بر احساس تعلق به مدرسه دانش آموزان دوره ابتدایی». تدریس پژوهی. سال چهارم (3). ص 21-45.
هاشمی، سید احمد و فاطمه خدابخشی صادق آبادی. (1396). «بررسی درسی پنهان و نقش آن در مدارس». پیشرفت های نوین در علوم رفتاری. دوره دوم. شماره هشتم. ص 28-42.
Babaii, E and Sheikhi, M. (2017). “Traces of neoliberalism in English teaching materials: a critical discourse analysis” Critical Discource Studies: 1-18.
Baghdadi, M. and Rezaei, A. (2015). “Gender Representation in English and Arabic Foreign Language Textbooks in Iran: A Comparative Approach” Journal of International Women`s Studies. 16(3): 16-32.
Gharbavi, A and Mousavi, S A. (2012) “A Content Analysis of Textbooks: Investigating Gender Bias as a Social Prominence in Iranian High School English Textbooks“English Linguistics Research, Vol 1, No 1, 42-49.
Lee, J. F. K. (2014). “Gender representation in Hong Kong primary school EFL textbooks a comparative study” gender and education. 26(4): 356-376.
Lee, J. F. K. (2016). “Gender representation in Japanese EFL textbooks a corpus study.” gender and education: 1-17.
Ndura, E. (2004). “ESL and cultural bias: An analysis of elementary through high school textbooks in the Western United States of America” Language Culture and Curriculum.17 (2): 143-153.
Saarikivi, K. (2012). Gender representation in the finish EFL textbook series: The News Headlines and Smart Moves (Unpublished